February 10, 2010

Хүний наймааны золиос болсон Монгол эмэгтэйн ярилцлага

Хүний наймааны туха зөндөө ярилцлага, кино зэрэг гараад л байх юм, тэгээд яг хохирдог улсууддаа хүрэх хүртээмж бага байдаг шиг байх юм. Яаж ч мэдээлмээр юм бэ дээ. Санаа оноо байна уу?

“Тагнуулын байгууллагад хандсандаа өөрийгөө би азтай гэж хэлэх байна”

Гадаадад цалин өндөртэй ажилд зуучлах, ажлын байр найдвартай гэсэн зар сонины нүүр болгонд байдаг. Үүнийг шалгаж, үнэн худлыг нь тогтоодог байгууллага байдаг эсэх нь эргэлзээтэй. Нэг хэсэг хотынхныг хошгоруулж байсан энэ зар хөдөө орон нутгийг чиглэж, гэнэн итгэмтгий хөдөөний иргэдийг гадаадад аваачиж хохироох явдал гарах болжээ.

Энэ жил манай улсад зуд нүүрлэж, олон айл амьжиргаанаасаа салах магадлал өндөр. Их зуд нүүрлэсний дараа хөдөөнийхөн хотыг зорих явдал өмнө нь ч гарч байсан. Тэд өнөөдөр Улаанбаатарыг бараадах гэхээсээ илүүтэй, гадаад руу явж амьдралаа дээшлүүлэх сонирхолтой болж байгаа. Тэдний энэ хүслийг далимдуулж мөнгө олох, хүний наймааны золиос болгох явдал гарах болсон байна. Турк улсад өндөр цалинтай ажилд зуучлах нэрээр говийн нэгэн бүсгүй хүний наймааны золиос болсон байна. Тэрээр тус улсад өндөр цалинтай ажилд зуучилж өгнө гэдэг зарын цаана ямар аюул нуугдаж байгааг манай сайтаар дамжуулан нийтэд мэдээлэхийг хүссэн юм.

Хохирогчийн хүсэлтээр нэрийг нь нууцалсан болно.

-Өөрийг чинь өмнө нь хот орж үзээгүй гэж байсан. Яаж яваад Турк явахаар болчихов оо?
-Манайх өөрийн гэсэн хэдэн малтай, амьдрал болоод л байсан. Гэхдээ малаа өсгөхийн хажуугаар амьдралаа сайжруулъя хүүхдүүдээ дээд сургуульд ороход нь сургалтын төлбөрийг нь хийх мөнгөтэй болох шаардлага гарч эхэлсэн. Үнэндээ хөдөөнийхөнд бэлэн мөнгө олох боломж их хомс. Хаврын улиралд хэдэн ямааны ноолуураа зарах, хаяа малаа зарж бэлэн мөнгөтэй болдог. Сүүлийн жилүүдэд ган, зуд нүүрлэх болсноос малдаа найдаж, амьдрах боломж ч хомс болсон. Хот ороод ажил хийе гэхээр ажил олдохгүй. Гэтэл өнгөрсөн жил манай нутагт Турк улс руу өндөр цалинтай ажилд зуучилна, ажлын байр бэлэн очоод байрлах байр үнэггүй бараг л диваажинд аваачина гэсэн зар тарааж, явах хүмүүсийг бүртгэж эхэлсэн.

-Тэр зараас та хамгийн чухалчилж юуг нь харсан юм вэ. Таны аюулгүй байдлыг хамгаалах, амь нас эрүүл мэндийг хамгаалах талаар ер нь ярьж байсан уу?
-Хүн ажлын байраар хангана, цалин өндөр гэсэн амлалтыг нь л чухалчилдаг байх. Би ч гэсэн энэ хоёр үгийг л олон дахин давтан хэлснийг нь санаж байна. Бараг л тэнд очсон хүн өвддөггүй, та ажлаа л хийгээд байвал цалин тань сар сараар нэмэгдээд байдаг гэж хэлж байсан. Их мөнгөний сураг сонссон хүн түүнийг алдахыг хүсдэггүй юм билээ. Тэгээд ч мөнгө олох боломж байхад эрүүл мэндээ хоёрдугаарт тавьдаг нь монгол хүний нэг муу зан юм уу даа.

-Амласан цалин нь тийм өндөр юм уу?
-Өндөр. Хөдөөний бидэнд бол бараг л толгой эргэмээр тоо хэлж байсан. Долоо хоногт 170 лир буюу манайхаар 170 мянган төгрөгний цалинтай гэж байсан. Эхний сард ингэж аваад дараа сараас нь нэмэгдэж, 270 болтол нэмэгдэнэ гэж байсан. Түүнээс гадна байр, хоол үнэггүй гэхээр бүр ч явах сонирхлыг өдөөсөн.

-Тантай уулзаж бүртгэж авснаас хойш хэр удаж байж явуулахаар болсон вэ?
-Их удаагүй. Туркийн нэгэн оёдлын үйлдвэрт туслах ажилчны ажлын байр олчихсон байна. Яаралтай явах хэрэгтэй байна гэж шавдуулсаар байгаад бараг л сарын дотор явах болсон. Тэнд очиход бүх юм чинь бэлэн байгаа, эндээс цай хоол, замд хэрэглэх ойр зуурын хэрэглээний зүйлээ аваад яв гэж гэсэн.

-Очоод ямар ч байсан эхний удаад ямар нэгэн ажилд оруулаа байлгүй дээ?
-Мөнгө гэхээр бусдын аз жаргалыг уландаа гишгэдэг хүмүүс хэнийг ч хайрладаггүй юм байна гэдгийг хүний нутагт очоод л ойлгосон. Тэд цайны мөнгө ч үлдээлгүй хармааг минь хоосолж орхиод л алга болсон. Юун ажил, нөгөө бэлэн байр, үнэгүй хоол. Эргэж би тэдний нэгтэй ньч өнөөдрийг хүртэл уулзаж чадаагүй явна. Даан ч дээ, бид чинь адилхан монгол хүмүүс шүү дээ гэж бодохоор л гол минь харлаж, хүний нутгийн газар шороог нулимсаараа л овоохон дэвтээх шив дээ. Дээрээс нь энд үлдсэн дөрвөн хүүхдээ бодохоор тэдэндээ л амь мэнд эргэж ирэх юмсан гэж бодох болсон.

-Туркад очоод хаана байрлуулсан юм бэ?
-Станбул хотын Чайлан дүүрэгт байрлуулсан. Тэнд ажилгүй монголчууд их олноор цугладаг газар. Энд намайг нөгөө ажилд зуучилсан хүн маань аваачаад ёстой л хувь заяанд минь даатгаад орхиод алга болсон. Хүн амьтан танихгүй, хэл ус мэдэхгүй ёстой л хамраараа газар шаана гэгч л болсон. Тэр үед л жинхэнэ эх нутгийн газар шороо торго шиг зөөлөн гэдэг үгний үнэнг ухаарсан даа.

-Чайлан дүүрэгт монголчууд олноор цугладаг юм бол танд туслах хүн олдоогүй гэж үү?
-Туркад очсон монголчуудын дунд хамгийн муухай, хамгийн өөдгүй бүр үгээр хэлэхийн аргагүй адгийн нэг зарчим үйлчилдэг. Тэр бол монгол хүн монгол хүнтэйгээ хэзээ ч бүү ярь. Монгол хүн бол монгол хүнийхээ дайсан гэсэн зарчим. Арай ч дээ гэж бодож, шаналахаас хэтрэхгүй юм. Тийм орчинд байсан гэдэгтээ ч итгэхгүй байна. Эндээс намайг ажилд зуучилна хэмээн залилсан хүмүүс ч надад тэнд очоод Монголчуудаасаа хол бай, тэдэнд бүү итгэ гэж захиж байсан. Энэ бол эндээс хүний наймаа хийж байгаа хүмүүсийн өөрсдийгөө илчлэхгүй гэсэн бас нэг арга юм даа. Энэ нь тэнд байгаа монголчуудыг нэгэндээ туслах сэтгэлийн шижмийг таслахад их үүрэг гүйцэтгэж байгаа гэж бодох болсон. Хэрэв чи Туркад очсон л бол Монгол гэдэг улс байдаг гэдгийг март гэж тэнд байгаа монголчууд зөвлөдөг. Мөнгөний төлөө хүний санаанд оромгүй их муу, муухай зүйлсийг хийдэг болж байгаа нь даанч харамсалтай.

-Очоод ажил хийж үзэв үү?
-Нохой хамартаа хүрэхээр усч гэсэн үг байдаг шүү дээ. Нэгэнт хармаандаа мөнгөгүй болсон тул ажил хайж гадуур явах болсон. Тэнд байгаа монгол эмэгтэйчүүдэд ажил олдоод байдаг юм билээ. Харин эрчүүдэд нь хийх ажил олддоггүй гэсэн. Би ажил хайсны эцэст нэг цайны газарт 12 хоног ажиллаад 70 лирийн цалин авсан.

-Арван хоёр хоног ажилласан гэхэд өндөр цалин юм биш үү?
-Авч байгаа мөнгөний тоо их юм шиг боловч энэ мөнгөөр тэнд амьдрана гэдэг гуйлга гуйхаас долоон дор. Юмны үнэ ханш манайхаас их өндөр. Нэг хайрцаг янжуур монгол мөнгөөр таваас долоон мянган төгрөг бол, архи хамгийн хямд нь хориос гучин мянга, манайд зарагддаг талхны гуравны нэг хэмжээтэй нь долоон мянга, нэг килограмм гурил хоёр мянга долоон зуу гээд бодохоор 70 мянган төгрөгний цалин хамарт ч үгүй, аманд ч үгүй алга болсон. Тэнд байгаа монголчууд махнаас гарахын тулд тахианы шулсан ясыг нэг килограммыг нь 1500 төгрөгөөр авдаг. Түүнийгээ буцалгаад гурил тавиад иддэг юм.

-Эмэгтэйчүүдэд ажил олддог гэж хэлсэн. Ямар ажил голдуу олддог юм вэ?
-Эндээс аваачсан хүмүүс зүгээр тэнд аваачаад гудамжинд орхиод алга болдог. Чамайг хэн нэгэн эрэгтэй ивээлдээ авч, Турк эзэндээ зарах бол энүүхэнд. Хэрэв ямар нэгэн ажил олдоод орлоо гэхэд цалингаа авахын тулд заавал эзэнтэй нь нэг оронд орох шаардлага тавьдаг. Сайхан амлаж, ажилд аваад цалин өгөх дөхөхөөр байрладаг өрөөнд шөнө хоёроос гурван цагийн үед орж ирээд унтах шаардлага тавьдаг. Хэрэв үгүй гэвэл тэндээс шууд хөөгдөнө. Олон ч удаа хөөгдөж, гудамжинд хоносон. Дулаахан орон тулдаа л хөлдөөд үхчихээгүй. Хамгийн өөдгүй, хамгийн новшийн хүмүүс бол Туркчууд гэж европынхон ярьдаг юм билээ. Тэд үнэхээр хүн муутай, онцгүй хүмүүс. Манайхаар бол европын хужаа нар гэсэн үг.

-Эрэгтэйчүүд нь ажил олдохгүй юм бол тэнд юугаа хийж байдаг юм бол?
-Олон хүн сайнтай муутай гэдэг. Зарим эрчүүдийг нь ажил хайгаад очихоор “Чи надад монгол хүүхнээсээ аваад ир. Тэгвэл ажил, мөнгө чамд өгнө” гэдэг гэсэн. Зарим нь Туркчуудын гар хөл болж, иймэрхүү замаар охидоо зарж амьдардаг юм шиг байна лээ. Хэрэв бүсгүй чинь царайлаг бол миний мөнгө олох хэрэгсэл гэж эмэгтэй хүнийг эрчүүд хэлдэг юм гэсэн. Тэнд эмэгтэй хүн бол хүн гэхээсээ мөнгө олох хэрэгсэл гэж эмэгтэй хүнийг хардаг. Бас эрчүүд нь хулгай их хийнэ. Хүнсний бараа их үнэтэй учраас ихэнхдээ хулгай хийж авдаг. Үүнийгээ “тонгороо” гэж нэрлэдэг. Бэлэн хувцасны дэлгүүрт ороод гарч ирэхдээ баахан хувцас давхарлаж өмсөөд л гараад ирнэ.

-Тэнд монгол эмэгтэйчүүд олон уу?
-Нэлээн олон байдаг бололтой юм билээ. Цэцэг цэврүү шиг сайхан монгол охид тэнд гунхаад л явж байна. Дөнгөж арван долоо, найм хүрч яваа охидоо харахаар хүний нутгийн хатууг улам л зүхмээр санагддаг. Наашаа харсан турк болгоныг царайчлаад эх оронгүй юм шиг тэнэж яваа тэд Монгол гэдэг улс байдгийг мартсан гэхэд болно. Эзэнгүй сүрэг лүү чоно хэрхэн дайрдаг шиг туркууд тэднийг бараа таваар шиг л үздэг. Зарим хүүхэн нь Туркчуудтай хамтран амьдарч, биеэ үнэлэх нь зүгээр л энгийн ажил гэхэд болно доо.

-Биеэ үнэлэх явдал их байдаг уу?
-Тэдний амьдрах арга бие үнэлэх л болж үлддэг. Энд баахан өр тавиад явчихсан хүмүүс буцаж ирэх аргагүй болдог. Түүнээс гадна хармаандаа ганц улаан мөнгөгүй үлдсэн хүмүүст өдөр хоногийг өнгөрөөх л зам үлддэг. Эх орон бол тэдэнд мартахаас өөр аргагүй тийм зүйл болж хувирдаг.

-Монгол охид биеэ үнэлээд гайгүй мөнгө олж чадах уу?
-Тэнд чинь монгол охидоос хямдхан юм байхгүй. Өдрийн хоолонд ороод дээрээс нь 20 лир авахад л бие үнэлсний хөлс төлөгдөж байгаа нь тэр. Харин орос хүүхнүүд их үнэтэй байдаг юм гэсэн.

-Туркчуудын амьдрал ер нь хэр юм вэ?
-Манайхаас долоон дор амьдралтай хүмүүс байдаг юм билээ. Эндээс ажилд зуучилж өгнө гэсэн хүмүүс их гоё гоё юм ярьдаг. Бараг л турк айл болгон зарцтай шахам юм хэлдэг. Гэтэл туркууд бараг бүгд шахуу түрээсийн байранд амьдардаг хүмүүс байдаг юм билээ. Түүнийгээ “Кералях” гэж нэрлэдэг. Өөрийн гэсэн орон байртай турк хүн ер нь ховор. Тэдний сарын цалин 700-800 доллар байдаг ч хамгийн хямд байрны хөлс нь сарын 500 орчим доллар байдаг гэсэн. Түүнээс гадна барьцаанд бас мөн хэмжээний мөнгө төлдөг гэж байна лээ. Харин байрнаасаа гарахад барьцааны мөнгө нь эргэж олддоггүй. Далан сая шахам хүн амтай энэ улсад манайхаас долоон дор амьдрал хаа сайгүй тааралдана. Тэнд очсон хүмүүс хамгийн түрүүнд хүн чанарын өчүүхэн ч үнэргүй болдог нь хамгийн аюултай юм даа.

-Аюулгүй амьдрах боломж ер нь хэр вэ?
-Тэнд очсон хүмүүсийн амь амьдрал дээсэн дөрөөн дээр л байдаг. Хоёр монгол эмэгтэйг хөлнөөс нь чулуу уяад дүүжилж алсан хэрэг гарсан гэнэ гээд нэг хэсэг шуугисан. Ямар ч бүртгэлгүй, хэн хаана явааг нь мэдэхгүй юм чинь хэн нь дүүжлэгдэж үхсэнийг ч мэдээгүй. Тэгээд ч тэнд байгаа монголчууд нэгнээ танихгүй шахам байдаг юм чинь хэн нь алга болсныг ч үгүйлж чадахгүй. Т гэж эмэгтэй найман сартай дутуу төрөөд эмнэлэгт хандалгүй хүүхдээ алаад хогийн саванд хаясныг нь Туркийн цагдаа нар хайж, хэсэг монголчуудыг баривчилсан тохиолдол ч гарч байсан. Буун дуу гарах нь манайханы чоно үргээж буу тавьдагтай л адил шахам болсон газар даа.

-Ингэхэд та яаж яваад Монголдоо эсэн мэнд ирж чадав аа?
-Би тэндээс 1903 луу ярьж тусламж хүссэн. Мөн гэрийнхэнтэйгээ холбоо барьсны дагуу тэд Тагнуулын байгууллагад хандсан юм билээ. Энэ байгууллага гадаад улсад хүнд байдал орсон иргэдийнхээ эрхийг хамгаалах талаар шуурхай арга хэмжээ авдаг юм байна. Үнэхээр өөрийгөө би азтай л гэж хэлэх байна. Наашаа ирэхдээ түр саатуулах байр буюу “Яванжи”-д нэг хоносон. Энэ нь гадаадын хүмүүсийг эх орон руу нь буцаахад түр саатуулдаг байр гэсэн үг. Тэнд ороод эх орон руугаа маргааш буцна гэсэн тэр өдөр би дахин төрсөн. Эх орон минь намайг хоёр дахиа өлгийдөж авч байгаа юм шиг л санагдаж байсан. Эх орон ямар үнэтэйг, эрх чөлөө зөвхөн монголд л байдгийг энд амьдрахад хамгийн их аз жаргалтай гэдгийг гадаадад зовлон үзсэн хүн болгон хэлэх байх. Эх орноосоо гадагш гарч аз жаргал хайна гэдэг хамгийн их эрсдэлтэй юм байна гэдгийг ухаарлаа. Үүнийг ч монголчууддаа хандаж хэлэх байна.

Ярилцсан: Б.Солонго

1 comment:

Anonymous said...

hunii naimaa gej yag yuug heldeg um bol oo, huulind iim iim uildeliig hunii naimaa gej toostno gesen zaalt baidag l baih daa, har uhaanaar bodvol huniig ed baraa meteer neg etgeed oor neg etgeed husel sonirholiig ni hargalzalguigeer hucheer mongoor biyiig ni zarah um uu albadan hodolmor erhluuleh ene ter gesen um baidag baih, minii bodloor ene emegtein yariltslagiig unshaad hunii naimaanii zolios bolson baina gej bol helehgui l um baina, Nutag negtnuuddee l hulhiduulsan l um shig baina, gehdee ter humuus ni ene emegteig tend avaachiad orhih yamar hereg baisan um bol, uridchilgaa zuuchilsanii mongo gej avsan um bolov uu, ooroo hulhiduulsan horsoloo Mongolchuuddaa gargasan um shig Mongol ohid shig hyamd yanhanuud tend bhgui uhaanii um yarij, arai ch tiim bish bailgui dee